Μάθε, παιδί μου, γράμματα;

Ένα ενδιαφέρον κείμενο της κα Μαρκέλλα Δήμου για το μηνιαίο περιοδικό Τaλκ

Οι πρώτες μέρες μου στην τρίτη δημοτικού συνοδεύτηκαν από την αγορά της πρώτης μας εγκυκλοπαίδειας. Η χαρά μου ήταν μεγάλη,  διότι εκτός του ότι μπορούσα με τη χρήση των κατάλληλων πηγών πια να κάνω και επίσημα τη δασκάλα στη μικρότερη αδερφή μου, συνειδητοποίησα ότι η δική μου δασκάλα είχε «μετακομίσει» στη βιβλιοθήκη του σπιτιού μας. Ό,τι ήθελα να μάθω ήταν εκεί, σε αλφαβητική σειρά. Αρκετά χρόνια μετά, είμαι σίγουρη ότι τα παιδιά μου δεν θα σκαρφαλώσουν ποτέ στη βιβλιοθήκη για να βρουν την πληροφορία που θέλουν. Για εκείνα, η πληροφορία κατοικεί σε οθόνες κάθε είδους. Η γνώση έχει δραπετεύσει προ πολλού από τα όρια της σχολικής αίθουσας, οι δάσκαλοι έχουν χάσει την ακλόνητη αυθεντία τους, η σύγχρονη πραγματικότητα τους καλεί να σταθούν δίπλα στους μαθητές στη σκακιέρα της γνώσης, να προσπαθούν να ανακαλύπτουν τρόπους με τους οποίους θα  κινητοποιήσουν τη διαδικασία της μάθησης. Αυτό είναι ίσως και το στοίχημα που πρέπει να κερδίσουν οι εκπαιδευτικοί σήμερα. Και μάλιστα σε ένα πλαίσιο απαξίωσης, επαγγελματικής υποβάθμισης και κατάρρευσης της κοινωνικής συνοχής.

Τo φινλανδικό μυστικό
Τα στοιχεία μαρτυρούν πως δεν ακολουθούμε αυτήν την κατεύθυνση. Στους μαθητικούς διαγωνισμούς PISA του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, οι Έλληνες 15χρονοι παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο των συμμαθητών τους από τις χώρες του ΟΟΣΑ. Σταθερά πρώτοι είναι οι Φινλανδοί μαθητές. Τα μυστικά της επιτυχίας τους; Πολλά και διαφορετικά, με βασικό άξονα τους χαλαρούς ρυθμούς και την αποφυγή πίεσης. Οι δάσκαλοι δίνουν έμφαση σε αυτά που μπορούν να κάνουν οι μαθητές, αναδεικνύοντας δυνατότητες και όχι αδυναμίες. Αυτός είναι και ο λόγος που το μηδέν έχει καταργηθεί, ενώ στην ουσία οι μαθητές βαθμολογούνται στις δύο τελευταίες τάξεις της μαθητικής καριέρας τους. Βαρύτητα δίνεται στον τρόπο που θα αποκτηθεί η γνώση, και όχι στη γνώση αυτήν καθαυτή. Έρευνα και εργασίες δίνουν στη διαδικασία της μάθησης τη βιωματική χροιά που την κάνει αποτελεσματική. Όλα αυτά συμβαίνουν στα σύγχρονα εργαστήρια και στις εξοπλισμένες βιβλιοθήκες των δημόσιων σχολείων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Pasi Sahlberg, πρώην δάσκαλος και διευθυντής του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Φινλανδίας, για εκείνους, η σχολική ετοιμότητα αφορά το σχολείο και τον βαθμό που είναι έτοιμο να υποδεχτεί τους μαθητές, και όχι αποκλειστικά την ικανότητα των μικρών παιδιών να ανταποκριθούν στις νέες ακαδημαϊκές απαιτήσεις. Για τον λόγο αυτόν, στις περισσότερες σκανδιναβικές χώρες τα παιδιά δεν ξεκινούν το γράψιμο πριν από την ηλικία των 7 ετών. Το επίπεδο μόρφωσης των εκπαιδευτικών είναι ιδιαίτερα υψηλό, όπως και η αμοιβή τους, πράγμα που, σε συνδυασμό με την υποδομή που διαθέτουν, κάνει τη δουλειά τους πιο εύκολη. Και ενώ τα πράγματα είναι περίπου έτσι και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, στους Έλληνες εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές όλο αυτό το σκηνικό φαντάζει εντελώς εξωπραγματικό.

Τα χαμένα ταλέντα
Σε πείσμα του πιο «φιλικού» ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού ρυθμού, στη χώρα μας τα τρίχρονα δεν αντιμετωπίζονται απλά ως τρίχρονα, αλλά ως μισά εξάχρονα. Οι προγραφικές ασκήσεις αρχίζουν πολύ νωρίς, οι γονείς φουσκώνουν σαν τις πέρδικες βλέποντας το τετράχρονό τους να γράφει τις ώρες που ενδεχομένως θα έπρεπε να λερώνει τα χέρια του με λάσπες και να σκαρφαλώνει σε δέντρα. Τα παιδιά μας βρίσκονται μπροστά σε ένα σωρό πληροφορίες χωρίς να τις βιώνουν. Οι τέχνες, η ζωγραφική και η μουσική, ο αθλητισμός, οι ξένες γλώσσες, οι κοινωνικές δεξιότητες και η συναισθηματική αυτονομία είναι σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό μοντέλο εκπαίδευσης σε δεύτερη μοίρα. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να απαλλαγεί από τη βασανιστική γραμμικότητα. Η εκπαίδευση έχει έναν και μοναδικό στόχο και αυτός είναι: η εισαγωγή σε κάποια σχολή. Τα παιδιά απομακρύνονται από τα ταλέντα τους και μπαίνουν από νωρίς στο κυνήγι της βαθμολογίας. Όμως οι κοινωνίες χρειάζονται ταλέντα, βασίζονται στα ταλέντα και έχουν ανάγκη ανθρώπους που αγαπούν αυτό που κάνουν. Τα παιδιά δεν έχουν τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν με τη γνώση, να κάνουν λάθη. Η αποτυχία, που πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν εκπαιδευτικό εργαλείο, δεν έχει θέση σε αυτό το σύστημα. Έτσι, λοιπόν, οι μικροί μαθητές περνούν τις πρώτες «ακαδημαϊκές» ώρες μαθαίνοντας να γράφουν σωστά τον ιππότη, ενώ εκτός συνόρων καταπιάνονται με αφηρημένες έννοιες όπως η φιλία, η εμπιστοσύνη, η πολυπολιτισμικότητα με τρόπο βιωματικό.

Τα πρώτα χρόνια
Πώς μπορούμε εμείς να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μη χάσουν τον δρόμο και να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που πραγματικά τους αρέσει να κάνουν; Χαρίζοντάς τους τον χώρο και τον χρόνο που χρειάζονται. Η προσχολική εκπαίδευση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς μπορεί να βάλει τα θεμέλια για μια αυτόνομη προσωπικότητα που σκέφτεται, δημιουργεί, αγαπά και συνυπάρχει αρμονικά. Η βιωματική εκπαίδευση οδηγεί προς τα εκεί, καθώς τα παιδιά ανακαλύπτουν τα πάντα μέσα από τον τρόπο που συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά και μέσα από το παιχνίδι. Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις όπως η μοντεσοριανή, το σύστημα Waldorf ή αυτή της Reggio Emilia είναι ίσως περισσότερο κοντά σε αυτές τις κατευθύνσεις, αν και σίγουρα υπάρχουν παιδικοί σταθμοί που ενσωματώνουν στοιχεία από τις παραπάνω προσεγγίσεις, δίχως να φοράνε την αντίστοιχη ταμπέλα. Ό,τι και αν επιλέξουμε για την πρώτη επαφή των παιδιών μας με τον κόσμο της γνώσης, ένα είναι σίγουρο: πρέπει να στεκόμαστε δίπλα τους με αγάπη, σεβασμό, ανοχή και υπομονή.

O καθηλωτικός σερ Κεν Ρόμπινσον έκλεισε μια από τις ομιλίες του (www.ted.com) με ένα ποίημα του Ουίλιαμ Γέιτς. «Αν είχα του ουρανού την πλουμιστή τη φορεσιά, την υφασμένη από χρυσό και ασημένιο φως, τη γαλανή, τη σκοτεινή, τη μαυροκεντημένη φορεσιά από νύχτα και από μέρα και από αποσπερίσιο φως, τη φορεσιά μου θα άπλωνα κάτω από τα πόδια σου. Μα εγώ που είμαι φτωχός, έχω μόνο τα όνειρά μου. Τα όνειρά μου άπλωσα κάτω από τα πόδια σου. Πάτα ελαφρά, γιατί πατάς πάνω στα όνειρά μου».
 Κάθε μέρα, κάθε στιγμή, τα παιδιά μας απλώνουν τα όνειρά τους κάτω από τα πόδια μας. Ας πατήσουμε όσο πιο ελαφριά γίνεται.